जिल्हा हवामान

गडचिरोली जिल्ह्याचे हवामान

गडचिरोली जिल्ह्याचे हवामान मोसमानुसार बदलत असते. उन्हाळ्यात जिल्ह्यामध्ये खुपच उष्णता जाणवते तर हिवाळ्यात खुपच थंडी असते. जिल्ह्याची सरासरी आद्रता ६२ टक्के आहे.

जिल्ह्यामध्ये आतापर्यंत २० मे १९९२ रोजी ला सर्वात जास्त ४६.३ डी.से. एवढे व ५ जानेवारी १९९२ रोजी सर्वात कमी ५.० डी.से. एवढे तापमान नोंदले गेलेले आहे.

पर्जन्यमान

गडचिरोली जिल्ह्यातील पर्जन्यमान

गडचिरोली जिल्ह्यात मुख्यतः दक्षिण- पश्चिम मान्सून वाऱ्यामुळे जून, जुलै, ऑगस्ट व सप्टेंबर या महिन्यात पाऊस पडतो. जिल्ह्यात नेहमी जुलै व ऑगस्ट या महिन्यात भरपूर प्रमाणात पाऊस पडून नदी नाल्यांना पुर येतो.

पर्जन्यमानाचा तपशिल (दिनांक 1.6.2020 ते 30.9.2020)

अ.क्र.	तालूका	जुन			जुलै			ऑगस्ट			सप्टेंबर			जुन – सप्टेंबर
अ.क्र.	तालूका	सरासरी	वास्तविक	टक्केवारी	सरासरी	वास्तविक	टक्केवारी	सरासरी	वास्तविक	टक्केवारी	सरासरी	वास्तविक	टक्केवारी	सरासरी	वास्तविक	टक्केवारी
1	गडचिरोली	254.5	119.1	46.8	477.9	316.3	66.2	497.1	351.6	70.7	211.6	184.6	87.2	1441.1	971.5	67.4
2	कुरखेडा	236.4	201.9	85.4	532.8	266.5	50.0	483.6	603.7	124.8	207.0	144.2	69.7	1459.8	1216.4	83.3
3	आरमोरी	199.5	161.9	81.1	419.7	255.8	61.0	389.0	365.4	93.9	176.4	146.3	82.9	1184.7	929.4	78.4
4	चामोर्शी	160.3	128.1	79.9	332.9	311.6	93.6	355.4	318.1	89.5	155.9	94.6	60.7	1004.5	852.5	84.9
5	सिरोंचा	172.5	262.3	152.1	374.5	342.6	91.5	370.1	709.9	191.8	179.3	227.5	126.9	1096.4	1542.3	140.7
6	अहेरी	219.6	265.6	121.0	415.5	317.3	76.4	445.7	814.2	182.7	173.4	194.8	112.4	1254.1	1591.9	126.9
7	एटापल्ली	249.6	204.5	81.9	441.7	312.8	70.8	485.4	539.1	111.1	223.1	177.7	79.6	1399.8	1234.0	88.2
8	धानोरा	260.9	126.7	48.5	539.8	243.7	45.1	488.1	474.9	97.3	205.3	140.7	68.5	1494.1	985.9	66.0
9	कोरची	261.5	197.8	75.6	474.7	131.1	27.6	447.3	560.3	125.3	173.2	68.5	39.5	1356.7	957.7	70.6
10	देसाईगंज	218.9	236.2	107.9	461.9	131.9	28.5	412.1	388.9	94.4	201.4	93.0	46.2	1294.3	849.9	65.7
11	मुलचेरा	213.3	167.6	78.6	420.1	482.6	114.9	423.5	426.5	100.7	151.5	108.5	71.6	1208.4	1185.2	98.1
12	भामरागड	212.0	268.0	126.4	456.5	374.1	81.9	570.2	738.0	129.4	250.0	310.7	124.3	1488.7	1690.8	113.6
जिल्हयाची सरासरी		210.9	195.0	92.4	427.9	290.5	67.9	426.5	524.2	122.9	188.8	157.6	83.5	1254.1	1167.3	93.1

पर्जन्यमानाचा तपशिल (दिनांक 1.6.2019 ते 30.9.2019)

अ.क्र.	तालूका	जुन			जुलै			ऑगस्ट			सप्टेंबर			जुन – सप्टेंबर
अ.क्र.	तालूका	सरासरी	वास्तविक	टक्केवारी	सरासरी	वास्तविक	टक्केवारी	सरासरी	वास्तविक	टक्केवारी	सरासरी	वास्तविक	टक्केवारी	सरासरी	वास्तविक	टक्केवारी
1	गडचिरोली	233.0	109.9	47.2	515.1	494.6	96.0	504.1	748.1	148.4	222.6	724.0	325.2	1474.8	2076.5	140.8
2	कुरखेडा	215.0	51.4	23.9	518.9	623.1	120.1	431.3	659.3	152.9	227.5	670.5	294.7	1392.7	2004.3	143.9
3	आरमोरी	184.3	156.4	84.8	449.9	510.1	113.4	411.5	660.4	160.5	188.9	714.0	378.0	1234.6	2040.8	165.3
4	चामोर्शी	215.0	68.6	31.9	518.9	415.0	80.0	431.3	654.0	151.6	227.5	462.3	203.2	1392.7	1599.9	114.9
5	सिरोंचा	175.3	81.8	46.7	419.8	391.7	93.3	365.6	530.4	145.1	189.0	281.4	148.9	1149.7	1285.2	111.8
6	अहेरी	183.1	91.7	50.1	477.6	630.0	131.9	472.1	772.3	163.6	187.9	504.4	268.4	1320.7	1998.3	151.3
7	एटापल्ली	191.5	71.2	37.2	479.0	578.7	120.8	412.4	820.3	198.9	220.7	555.6	251.7	1303.6	2025.8	155.4
8	धानोरा	223.5	104.3	46.7	608.7	572.1	94.0	507.7	655.4	129.1	263.4	552.0	209.6	1603.3	1883.8	117.5
9	कोरची	215.0	54.7	25.4	518.9	550.5	106.1	431.3	538.1	124.8	227.5	406.0	178.5	1392.7	1549.3	111.2
10	देसाईगंज	196.6	76.2	38.7	482.4	513.3	106.4	411.7	593.5	144.2	205.9	658.0	319.6	1296.6	1840.9	142.0
11	मुलचेरा	215.0	106.0	49.3	518.9	582.7	112.3	431.3	727.2	168.6	227.5	501.1	220.3	1392.7	1917.0	137.6
12	भामरागड	191.5	128.9	67.3	479.0	888.3	185.4	412.4	922.2	223.6	220.7	818.2	370.7	1303.6	2757.5	211.5
जिल्हयाची सरासरी		203.2	91.7	45.1	498.9	562.5	112.7	435.2	690.1	158.6	217.4	570.6	262.4	1354.7	1914.9	141.4

जिल्यातील जमिनीची विविधता व वैशिष्टे

जिल्ह्यातील जमिनीची विविधता व वैशिष्ट्ये

भौगोलिकदृष्ट्या वैनगंगा खोरे हा जिल्ह्यातील एक विशिष्ट भाग आहे. गडचिरोली, आरमोरी, चामोर्शी, अहेरी व सिरोंचा तालुक्यांचा या भागाखाली समावेश आहे.

जिल्ह्याच्या मुख्य भागावर मोठया प्रमाणावरील लोखंडीपणा येत आहे. गोदावरी आणि प्राणहिता नद्यांवरील एक पट्टी सोडून जिल्ह्यातील मुख्य फिजीओ ग्राफिक वैशिष्ट्ये उच्चतम ते मध्यम आराम असलेल्या सरकोंडा, भामरागड, अहेरी आणि दंडकारण्य पर्वत रांग आहेत.जिल्ह्याच्या निचरा भूभागातून वेगळ्या टेकड्यांसह भौगोलिक रचनेचे वर्णन केले जाते.

जिल्ह्यातील मुख्य नदीचे खोरे गोदावरी जिल्याची दक्षिणेकडून सीमा आहे आणि पश्चिमेकडून पूर्वेकडे वाहते. गोदावरीचे प्रमुख उपनियंत्रण म्हणजे प्राणित्ता उप-खोरे आहेत ज्याचे नाव दोन प्रमुख उप-तळवे अर्थात वायंगंगा व वर्धा नदीचे चमोरा तालुक्यातील चाप्राला गावाजवळ संगम झाल्यानंतर दिले जाते. आणि इंद्रावती उप-बेसिन या दोन उप-बेसिनच्या उपनानुदानुषी समांतर ड्रेनेज नमुन्याचे जाळे दर्शवतात.

जिल्ह्याच्या पूर्वेकडील भाग म्हणजेच धनोरा, इटापल्ली, अहेरी आणि सिरोंचा तालुक्या काही जिल्ह्याच्या कोणत्या भागात जास्त आहेत आणि त्यास घनदाट जंगलाने व्यापलेला आहे. जिल्ह्यात भामरागड, टिगड, पलसगड व सुरजागड या भागामध्ये हिल्स आहेत.

जिल्ह्यातील मुख्य जमिनीवर माती, चिकणमाती, वालुकामय चिकणमाती, गहरी काळी माती, लालसर तपकिरी आणि पिवळा तपकिरी माती डोंगराळ पर्वतरांगांमध्ये, तपकिरी आणि मातीची भूप्रदेश आणि लेटाइट आणि लेडीयटीक माती आहे.

भूगर्भशास्त्र व जमिनीची माहिती

भूगर्भशास्त्रानुसार जिल्ह्याच्या भूगार्भाची / जमिनीची डेक्कन ट्रॅप वगळता जवळजवळ सर्व भौगोलिक रचना आहे. जिल्ह्यात लोह धातू, बेस मेटल्स, बॅरेट्स, चुनखडी इत्यादी प्रमुख आर्थिक खनिजे सापडतात व आहेत.

जिल्ह्याला स्ट्रक्चरल, ड्यूनेडेशन आणि फ्ल्युव्हील मूळच्याजिल्ह्याला स्ट्रक्चरल, ड्यूनेडेशन आणि फ्ल्युव्हील मूळच्या सहा भौगोलिक भागांमध्ये विभागले जाऊ शकते.

कृषी उत्पादन

गडचिरोली जिल्ह्यात कृषी व कृषीवर आधारित उत्पादन पद्धती

गडचिरोली जिल्ह्यात घेण्यात येणारी कृषीवर आधारित मुख्य पिके व विक्रीसाठी उपलब्ध बाजारपेठेची माहिती खालीलप्रमाणे आहे;

पिकाचे प्रकार	पिकाचे नाव	पिकाचा कालावधी	उपलब्ध बाजारपेठ
मुख्य बागायत पिके खरीप रब्बी	भात गहू हरबरा	जून ते नोव्हे. सप्टें. ते फेब्रु. सप्टें. ते जाने.	गडचिरोली, राज्य गडचिरोली गडचिरोली
बिगर बागायती मुख्य पिके खरीप रब्बी	तूर मुंग कडधान्य सोयाबीन तीळ कापूसगहू हरभरा	जून ते नोव्हे, जून ते जाने. जून ते ऑक्टो. जून ते ऑक्टो. जून ते ऑक्टो. जून ते जाने.सप्टें. ते फेब्रु. सप्टें. ते जाने.	गडचिरोली गडचिरोली गडचिरोली गडचिरोली, राज्य गडचिरोली गडचिरोली, राज्यगडचिरोली, गडचिरोली
मुख्य नगदी पिल्के खरीप व रब्बी	सोयाबीन कापूस शेंगदाणा तिळ मिरची	जून ते ऑक्टो. जून ते जाने. जून ते ऑक्टो. सप्टें. ते नोव्हे. सप्टें. ते मार्च	राज्य राज्य गडचिरोली गडचिरोली तालुका कृबाऊस, जिल्हा

पिकाचे प्रकार

पिकाचे नाव

पिकाचा कालावधी

उपलब्ध बाजारपेठ

मुख्य बागायत पिके

खरीप

रब्बी

भात

गहू
हरबरा

जून ते नोव्हे.

सप्टें. ते फेब्रु.
सप्टें. ते जाने.

गडचिरोली, राज्य

गडचिरोली
गडचिरोली

बिगर बागायती मुख्य पिके

खरीप
रब्बी

तूर
मुंग
कडधान्य
सोयाबीन
तीळ
कापूसगहू
हरभरा

जून ते नोव्हे,
जून ते जाने.
जून ते ऑक्टो.
जून ते ऑक्टो.
जून ते ऑक्टो.
जून ते जाने.सप्टें. ते फेब्रु.
सप्टें. ते जाने.

गडचिरोली
गडचिरोली
गडचिरोली
गडचिरोली, राज्य
गडचिरोली
गडचिरोली, राज्यगडचिरोली, गडचिरोली

मुख्य नगदी पिल्के

खरीप व रब्बी

सोयाबीन
कापूस
शेंगदाणा
तिळ
मिरची

जून ते ऑक्टो.
जून ते जाने.
जून ते ऑक्टो.
सप्टें. ते नोव्हे.
सप्टें. ते मार्च

राज्य
राज्य
गडचिरोली
गडचिरोली
तालुका कृबाऊस, जिल्हा

जिल्यात उपलब्ध असलेल्या जंगलाखालील जमिनीचे क्षेत्र, वाहिताखालील जमिनीचे क्षेत्र, पडीत जमिनीचे क्षेत्र, अकृषक जमिनीचे क्षेत्र व ईतर जमिनीच्या क्षेत्राची सांखीकीय आकडेवारी खालीलप्रमाणे आहे.

जमिनीचे प्रकार	क्षेत्र /संख्या
जिल्ह्याचे एकूण क्षेत्र	१४९१५५४ हे.
जंगलाखालील क्षेत्र	११३३००९ हे.
वहीती अयोग्य क्षेत्र	६३८९५ हे.
वाहितीखालील क्षेत्र	२८९५०६ हे.
वापरात असलेल्या अकृषक जमिनीचे क्षेत्र	१७७५२ हे.
पडीत जमीन	१८७२४ हे.
ईतर पडीत जमिनी (संदर्भ वर्ष १९९८-९९)	६३१३६ हे.
निव्वळ ओलिताखालील क्षेत्र	६३१३६ हे.
एकूण ओलिताखालील क्षेत्र	६३१३६ हे.
अन्न धान्य पिकाखालील क्षेत्र	१९३३५१ हे.

जिल्ह्यातील जमीन धारकांचे वर्गीकरण खालील तक्त्यात दिलेले आहे.

जमीन धारकाचे प्रकार	संख्या
२ हे. चे आत जमीन धारकांची संख्या	६९६१३
२हे. चे वर व १० हे. चे आत जमीन धारकांची संख्या	३७७००
१० हे. चे वर असलेल्या जमीन धारकांची संख्या	१६००
एकूण जमीन धारकांची संख्या	१०८९१३

(सौजन्य – जिल्हा सांख्यिकी कार्यालय अहवाल 1999-2000)